Το ταφικό μνημείο ΙΙ ιδρύθηκε έξω από το δυτικό τμήμα της οχύρωσης της Απτέρας, ως μαυσωλείο εύπορης οικογένειας. Από αυτό σήμερα σώζεται μόνο το υπόγειο τμήμα του, αφού το υπέργειο κατέρρευσε από το σεισμό του 365 μ.Χ.

Για τη μορφή του υπέργειου τμήματός του βοηθητική είναι η ανακάλυψη μέρους του επιστυλίου της πρόσοψής του, το οποίο τεμαχισμένο χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή πρωτοβυζαντινών τάφων. Για τη χρήση αυτή αφαιρέθηκαν τα κυμάτιά του, χωρίς να καταστραφεί η επιγραφή του. Αν και η μελέτη του αρχιτεκτονικού υλικού του μνημείου είναι σε εξέλιξη, το ιωνικό επιστύλιο με τη συμφυή ζωφόρο, τα τμήματα του γείσου καθώς και των κιόνων με ραβδώσεις, οδηγούν στο συμπέρασμα πως η ανωδομή του είχε ναόσχημη μορφή με πρόσοψη προς το βορρά και απαρτιζόταν από τέσσερις κίονες (ιωνικούς ή κορινθιακούς) ή δύο κίονες εν παραστάσι.

Το επιστύλιο διατηρείται σε δύο κομμάτια, με συνολικό μήκος 190,5εκ., και φέρει δίστιχη επιγραφή:

ΣωτήριοςΠρωτογένιος

Ἐλευθερναĩος ἐποίει

Η επιγραφή χρονολογείται στο α’ μισό του 2ου αι. π.Χ. Σε αυτήν αναφέρεται η καταγωγή του ιδιοκτήτη Σωτηρίου από την Ελεύθερνα, τονίζοντας με αυτό τον τρόπο τις συμμαχικές και φιλικές σχέσεις των δύο πόλεων;, ενώ η θέση του μνημείου είναι ενδεικτική της βούλησης του Σωτηρίου Πρωτογένιου να επιδείξει τόσο τον πλούτο όσο και την καταγωγή του.

Το υπόγειο τμήμα του μνημείου, εξαιρετικά επιμελημένης κατασκευής, αποτελείται από προθάλαμο και θάλαμο με τέσσερις λίθινες ταφικές θήκες. Οι ταφές είχαν διαταραχθεί. Στις στενές πλευρές του προθάλαμου εντοπίστηκαν πολυάριθμα αντικείμενα: μετάλλινα, σιδερένια και χάλκινα εξαρτήματα, γυάλινα μυροδοχεία, πήλινα αγγεία και ειδώλια, αποτμήματα χρυσών ελασμάτων. Τα ευρήματα χρονολογούν τη λήξη χρήσης του μνημείου στις αρχές ή τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ.

Ένα μεγάλο μέρος από τα ειδώλια που ανασυστάθηκαν ανήκουν σε ιδιαίτερους εικονογραφικούς τύπους και μερικά σε μοναδικούς (ευνούχοι). Σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα ευρήματα οδηγούμαστε σε μια σύνδεση με τη μυστηριακή λατρεία της Κυβέλης.

Μετά την καταστροφή του μνημείου και κατά τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους (τέλος 5ου - αρχές 6ου αι. μ.Χ.) κατασκευάστηκαν σε αυτόν τον χώρο κιβωτιόσχημοι τάφοι, όπου χρησιμοποιήθηκε υλικό από το ίδιο το οικοδόμημα.